Bildirme Edatı “da” ve “desu”
Japoncadaki “da” ve “desu “ Türkçedeki “dir” ekine çok benzemektedir. “da” düz konuşmalarda, “desu” ise kibar konuşmalarda kullanılır.
“Da “ ve “desu” Türkçedeki bildirme eki “dir” ekine benzemekle birlikte farklı olduğu yönler de olduğu için bildirme edatı demek daha uygundur. Bazı kaynaklarda da bildirme edatı yerine “koşaç” da denir.
Ayrıca;
Bu bildirme edatı bir fiil değildir. Tarihsel süreçte で de edatı ile var olmak anlamına gelen ある aru fiilinin kibar çekimi olan あります arimasu ile birleşip kısalmasıyla oluşmuş bir kelimedir.
で de + あります arimasu → です desu (bildirme edatı, kibar versiyon) で de + ある aru à だ da (bildirme edatı, düz çekimi)
Natsume Soseki adlı yazarın 『吾輩は猫である』 “Ben bir kediyim” adlı eserinin isminde yukarıda bahsettiğimiz birleşik yapı kullanılmaktadır.
吾輩 は 猫 である → Wagahai wa neko de aru → Ben bir kediyim.
(“Wagahai” kullanımdan düşmüş bir zamirdir. “ben” anlamına gelmektedir. )
Bildirme edatının temel çekimleri
Bildirme edatının çekimi, zamana, kibar veya düz konuşmaya göre farklılık gösterir.
Şimdi temel çekimlerini tabloda görelim:
| Düz | Kibar | ||
| Geçmemiş zaman | Olumlu | Da | Desu |
| Olumsuz | Dewa nai | Dewa arimasen | |
| Geçmiş zaman | Olumlu | Datta | Deshita |
| Olumsuz | Dewa nakatta | Dewa arimasen | |
| İhtimal çekimi | Daroo | Deshou | |
İsimlerle birlikte bildirme edatının kullanımı:
Bağ çekimi hariç hepsi cümle sonunda kullanılır. Bağ çekimi ise bildirme edatının olumsuz çekimi yapılırken ve bileşik cümle yapımında kullanılır.
Zaman çekimleri tek başına kullanılmaz. Kullanıldığında öncesinde ya isim ya fiil ya da sıfat vardır. Daha çok cümleyi kibarlaştırmak için kullanılır.
İhtimal çekimleri cümledeki yargı ile alakalı tahmin bildiren cümlelerde kullanılır. İkisi de aynı anlama gelir ama “deshou” kibar çekimdir.
あの人は先生だ。→ Ano hito wa sensei da. → O kişi öğretmen(dir). → geçmemiş zaman, düz konuşma, olumlu
あの人は先生です。→ Ano hito wa sensei desu. → O kişi öğretmen(dir)→ geçmemiş zaman, kibar konuşma, olumlu
あの人は先生ではない。→Ano hito wa sensei dewanai.→
O kişi öğretmen değil→ geçmemiş zaman, düz konuşma, olumsuz
あの人は先生ではありません。→Ano hito wa sensei dewa arimasen.→
O kişi öğretmen değil→ geçmemiş zaman, kibar konuşma, olumsuz
あの人は先生だった。→ Ano hito wa sensei datta. → O kişi öğretmendi. → Geçmiş zaman, düz konuşma, olumlu
あの人は先生でした。→ Ano hito wa sensei deshita. → O kişi öğretmendi. → Geçmiş zaman, kibar konuşma, olumlu
あの人は先生ではなかた。→ Ano hito wa sensei dewa nakatta. →
O kişi öğretmen değildi.→ Geçmiş zaman, düz konuşma, olumsuz
あの人は先生ではありません。→ Ano hito wa sensei dewa arimasen. →
O kişi öğretmen değildi.→ Geçmiş zaman, kibar konuşma, olumsuz
あの人は先生だろう。→ Ano hito wa sensei darou. → O kişi sanırım öğretmen. → İhtimal çekimi, düz konuşma
あの人は先生でしょう。→ Ano hito wa sensei deshou. → O kişi sanırım öğretmen.→ İhtimal çekimi, kibar konuşma
Sıfatlar ile bildirme edatının kullanımı
| Düz | Kibar | ||
| Geçmemiş zaman | Olumlu | Kanashii | Kanashii desu |
| Olumsuz | kanashikunai | Kanashiku arimasen | |
| Geçmiş zaman | Olumlu | Kanashi-katta | Kanashii deshita
Kanashi-katta desu |
| Olumsuz | Kanashikunakatta | Kanashiku arimasen deshita | |
| İhtimal çekimi | Kanashii darou | Kanashi deshou | |
| Bağ çekimi | Kanashi-ku-te | ||
その壁は長いです。→ Sono kabe wa nagai desu. Şu duvar uzun(dur).
Not: bildirme edatının geçmemiş zaman olumlu düz konuşma çekiminden (da) sonra soru eki “ka” getirilirse “da ” düşer.
あの人は先生だ か。 Yanlış
Ano hito wa sensei da ka Yanlış
あの人は先生 か。 Doğru
Ano hito wa sensei ka ? Doğru
Na-sıfatların birdirme edatı ile birlikte kullanımı:
İsimlerle aynı şekilde kullanıldığı için tekrar anlatmadım.
Fiillerle birlikte kullanımı:
Fiillerin ihtimal çekimleri düz konuşma çekimleri üzerinden yapılır. (Fiillerin kendine özgü çekimleri olduğu için burada sadece ihtimal çekimini anlattım. )
Yomu darou → okur/okuyacak herhâlde [düz]
Yomu deshou→okur/okuyacak herhâlde [kibar]
Yomanai darou→okumaz/okumayacak herhâlde [düz]
Yomanai deshou→ okumaz/okumayacak herhâlde [kibar]
Yonda darou→okudu/okumuştur herhalde [düz]
Yonda deshou→ okudu/okumuştur herhalde [kibar]
Yomanakatta darou→ okumadı herhalde [düz]
Yomanakatta deshou → okumadı herhalde [kibar]