Japonca zengin ve karmaşık saygı ifadesine sahiptir ki grup içi ve grup dışı farlılığa çok duyarlıdır. Birisinin kendi ailesi grup içi sayılır. Yakın arkadaş ve hatta iş veya çalışma odası arkadaşları da duruma göre grup içi sayılabilir. Japon saygı dili sistemini kullanabilmek için 5 kategori vardır. Bu kategorilere göre fiilleri, isimlerin, sıfatların, önek, sonek ve cümle sonu öğeleri değişmektedir:
Yüceltme dili: Muhatabın eylemlerini, durumlarını, eşyalarını vb. saygıyla açıklar. Örneğin, いらっしゃる irassharu (gitmek).
Mütevazı dili: Konuşanın veya konuşanın grup içi üyelerinin hareketi, eşyası vs. şeyler için doğrudan veya ima ettiği şeyler için mütevazı dil kullanılır. Örneğin, 伺う ukagau (gitmek).
Hürmet dili: Konuşanın veya diğerlerinin hareket, eşya vs. şeyler için hürmetli bir şekilde ifade eden dildir. Örneğin, 参る mairu (gitmek).
Kibar dil: Gramer unsurlarıyla kibar söyleyiş yapılır. Örneğin, です desu (-dır) ve ます masu (kibar sonek).
Saygı ekleri: kavram ve nesneleri zarif bir şekilde ifade etmek için kullanılır. Örneğin, お野菜 o-yasai (sebze).
Özel saygı fiilleri
Saygı dili sistemi geniş ölçüde bir çok fiile uygulanır. Bazı gramatik yapılar ve sonekler fiillere uygulanır. Ama bir de saygı dili kelime sözlüğü vardır. Aşağıdaki tabloda yaygın olarak kullanılan özel saygı dili kelimeleri bulunmaktadır:
|
Düz çekim |
Yüceltme dili |
Mütevazı/hürmet dili |
|
いる iru (var olmak) |
いらっしゃる irassharu1 |
おる oru (hürmet) |
|
行く iku (gitmek) |
いらっしゃる irassharu1 |
参る mairu2 (hürmet) 伺う ukagau2 (humble) |
|
来る kuru (gelmek) |
いらっしゃる irassharu1 |
参る mairu (hürmet) |
|
する suru (yapmak) |
なさる nasaru1 |
致す itasu (hürmet) |
|
食べる taberu (yemek) 飲む nomu (içmek) |
召し上がる meshiagaru |
頂く itadaku (mütevazı) |
|
見る miru (bakmak) |
ご覧になる go-ran ni naru |
拝見する haiken suru3 (mütevazı) |
|
言う iu (söylemek) |
おっしゃる ossharu1 |
申し上げる mōshiageru (mütevazı) 申す mōsu (hürmet) |
|
知る shiru (bilmek) |
ご存知だ gozonji da |
存じ上げる zonjiageru (mütevazı) 存じる zonjiru (hürmet) |
|
あげる ageru (vermek) やる yaru (vermek) |
uygulanamaz |
差し上げる sashiageru (mütevazı) |
|
くれる kureru (vermek) |
下さる kudasaru1 |
uygulanamaz |
|
尋ねる tazuneru (sormak) |
uygulanamaz |
伺う ukagau (mütevazı) |
|
ある aru (var olmak) |
uygulanamaz |
ごさる gozaru1 (mütevazı/ hürmet) |
|
. . . だ da (koşaç) |
. . . でいらっしゃる de irassharu1 |
. . . でござる de gozaru1 (mütevazı/hürmet) |
1Bunlar u fiilidir ama kibar çekimden (ます masu, ません masen, etc.) önceki り ri, い i olarak değişir. Örneğin, いらっしゃいます irasshaimasu, なさいます nasaimasu, おっしゃいます osshaimasu, ve 下さいます Ek olarak なさる nasaru ‘nın düz emir çekimi なさい nasai ‘dır. (kibar ama zorlayıcı emir çekiminde kullanıyoruz.)
2Konuşan hitap edilen kimsenin yanına gidiyorsa 参る mairu ‘dan ziyade 伺う ukagau kullanılmalı.
3拝見する haiken suru, sadece hitap edilen kimsenin görünen eşyaları için kullanılır.
Aşağıda saygı dili fiilleriyle ilgili örnekler vardır:
田中さんはいらっしゃいますか。
Tanaka-san wa irasshaimasu ka.
Tanaka burada mı?
では、明日伺います。
De wa, asu ukagaimasu.
Yarın seni ziyarete geleceğim.
今から叔父の所に参ります。
İma kara oji no tokoro ni mairimasu.
Şimdi amcamın evine geldim.
. . . られる (r)areru (fiillerin yüceltme dili çekimi )
Fiilin sözlük çekiminde kelime sonundaki ru veya u düşer ve yerine rareru veya areru getirilerek yapılır. Bu çekim daha önce işlediğimiz edilgen fiil çekimiyle aynı çekimdir. Fiillerin örnek çekimi aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Aynı grup ve aynı kelime sonuna göre diğer fiillerin çekimi yapabilirsiniz:
|
|
son |
Sözlük çekimi |
Yüceltme çekimi |
|
İkinci grup fiiller |
-e る -eru |
かえる kaeru (değişmek) |
かえられる kaerareru |
|
-i る -iru |
きる kiru (giymek) |
きられる kirareru |
|
|
Birinci grup fiiller |
-す -su |
はなす hanasu (konuşmak) |
はなされる hanasareru |
|
-く -ku |
かく kaku (yazmak) |
かかれる kakareru |
|
|
-ぐ -gu |
およぐ oyogu (yüzmek) |
およがれる oyogareru |
|
|
-む -mu |
よむ yomu (okumak) |
よまれる yomareru |
|
|
-ぬ -nu |
しぬ shinu (ölmek) |
しなれる shinareru |
|
|
-ぶ -bu |
とぶ tobu (zıplamak) |
とばれる tobareru |
|
|
-う -(w)u |
かう kau (satın almak) |
かわれる kawareru |
|
|
-る -ru |
きる kiru (kesmek) |
きられる kirareru |
|
|
-つ -tsu |
まつ matsu (beklemek) |
またれる matareru |
|
|
Üçüncü grup fiiller |
くる kuru (gelmek) |
こられる korareru |
|
|
する suru (yapmak) |
される sareru |
||
Örneğin;
この本は先生が書かれたのですか。
Kono hon wa sensei ga kakareta no desu ka.
Bu kitabı siz mi yazdınız, Profesör?
Ayrıca, いる iru (var olmak) fiilinin yüceltme dili karşılığı いらっしゃる irassharu ‘dur.
Ama duruma göre おられる orareru kullanılabilir.
お + kök + になる o . . . ni naru (yüceltme)
İma edilen şey veya hitap edilen kimsenin hareketini yüceltme diliyle ifade etmek için önek お o ve になる ni naru kalıbı kullanılır. Örneğin; この本は先生がお書きになったのですか。
Kono hon wa sensei ga o-kaki ni natta no desu ka.
Bu kitabı siz mi yazdınız, Profesör?
Bazı Çince kökenli Japonca kelimeler de bu yapıda kullanılır. Çince kökenli kelimeler bu yapıda お o yerine ご go alırlar. Örneğin;
社長が今ご到着になりました。
Shachō ga ima go-tōchaku ni narimashita.
Patron şimdi geldi.
お + kök + する o . . . suru (mütevazı)
Senin veya grup içi hareketleri mütevazı bir şekilde ifade etmek için kök çekiminin önüne お o ve ardına する suru eklenerek ifade edilir. する suru ‘nın yerine いたす itasu getirilebilir.
Karşıdaki kişiyi ilgilendirmediği zaman bu yapıyı kulanmayın. Örneğin, 私はお帰(りい)たします Watashi wa o-kaeri (ita)shimasu (eve döneceğim) Bu durumda kullanılmaz. Diğer insanları etkilediği durumlarda bu yapıyı kullanabilirsiniz. Örneğin; 電話をお借(りい)たします。
Denwa o o-kari (ita)shimasu.
Telefonunu kullanmak istiyorum. 兄がお荷物をお預かり(いた)します。
Ani ga o-nimotsu o o-azukari (ita)shimasu.
Ağabeyim valizleri koruyacak.
Çok kibarca izin isteme
Daha önce işlediğimiz izin ettirgen yapısı da kibarca izin istemek için kullanıldığından
bahsetmiştik. Örneğin, うちに帰ってもいいですか Uchi ni kaette mo ii desu ka demek yerine aşağıdaki cümlelerden herhangi biri söylenebilir: うちに帰らせてください。
Uchi ni kaerasete kudasai.
Lütfen eve gitmeme izin ver. うちに帰らせていただけませんか。
Uchi ni kaerasete itadakemasen ka.
Eve gidebilir miyim? (Birebir çeviri: Eve gitmeme izin vermeni isteyebilir miyim?) うちに帰らせていただきたいんですが。
Uchi ni kaerasete itadaki-tai n desu ga.
Eve gitmek istiyorum. (Birebir çeviri: Eve gitmeme izin vermeni istiyorum, ama. . .)
Çok kibar ricada bulunma
Birisinin bir şey yapmasını kibarca istemek, fiil kökünden sonra ください kudasai, kökten önce お o eklemek ile mümkündür. Şöyle 入ってください haitte kudasai söylemek yerine aşağıdaki gibi söylenir: お入りください。
O-hairi kudasai.
Lütfen içeri gel.
Ek olarak いただけませんか itadakemasen ka veya いただきたいんですが itadakitai n desu ga kullanılabilir. Örneğin; この手紙を英語に翻訳していただけませんか。
Kono tegami o eigo ni hon’yaku shite itadakemasen ka.
Lütfen bu mektubu İngilizce’ye çevirebilir misiniz? (Birebir çeviri: Bu mektubun çevirisini sizden alabilir miyim?) この手紙を翻訳していただきたいんですが。
Kono tegami o hon’yaku shite itadaki-tai n desu ga.
Bu mektubu çevirmeni istiyorum. (Birebir çeviri: Bu mektubun çevirisini sizden almak istiyorum ama …)
İsimden önce kullanılan お o ve ご go
Kibar önekleri お o ve ご go ‘yu isimden önce getirerek konuştuğunuz kişiye, onun hakkındaki şeylere veya onun eşyalarına hürmet ettiğini göstermiş olursunuz. Grup içindeki üyelere karşı kullanılmaz. Kullanım için temel şart Japonca kökenli kelimelerle お o, Çince kökenli kelimelerle ご go kullanılır. Ama bir çok istisnası vardır. İstisnalardan bazı sıkça kullanılanları aşağıda verilmiştir: お名前 o-namae (isim) ご住所 go-jūsho (adres) お電話番号 o-denwa-bangō (telefon numarası) お勉強 o-benkyō (çalışma) お車 o-kuruma (arama) ご結婚 go-kekkon (evlilik) お食事 o-shokuji (yemek) ご家族 go-kazoku (aile) ご注文 go-chūmon (sipariş)
Bazı isimler kimin kiminle konuştuğuna bakılmaksızın her zaman kibar önekler alır. Örneğin aşağıdaki kelimeler hemen hemen her zaman kibar öneklerle birlikte kullanılır: お金 o-kane (para) お茶 o-cha (çay) お湯 o-yu (sıcak su) ご飯 go-han (pilav, pişmiş pirinç)
Aile terimleri
Aile terimleri duruma göre farklı formlarda kullanılır. Düz çekimde örneğin, 父 chichi (baba) ve 母 haha (anne) başkasının yanında kendi ailene karşı kullanabilirsin. Saygı dili formlarını ise örneğin, お父さん otōsan (baba) ve お母さん okāsan (anne) başkasının yanında kendi ailene karşı kullanabilirsin. Örnek tablo aşağıdadır:
|
Anlamı |
Düz konuşma |
Saygılı konuşma |
|
Büyükbaba |
祖父 sofu |
おじいさん ojīsan |
|
Büyükanne |
祖母 sobo |
おばあさん obāsan |
|
Amca |
おじ oji |
おじさん ojisan |
|
Teyze |
おば oba |
おばさん obasan |
|
Koca |
主人 shujin |
ご主人 go-shujin |
|
Hanım |
家内 kanai, 妻 tsuma |
奥さん okusan |
|
Çocuk |
子供 kodomo |
お子さん okosan |
|
Oğul |
息子 musuko |
息子さん musukosan |
|
Kız |
娘 musume |
お嬢さん ojōsan |
|
Torun |
孫 mago |
お孫さん omagosan |
|
Anne ve baba |
両親 ryōshin |
ご両親 go-ryōshin |
|
Kardeş |
兄弟 kyōdai |
ご兄弟 go-kyōdai |
|
akraba |
親戚 shinseki |
ご親戚 go-shinseki |
Sıfatlarla kibar öneklerin kullanımı
Sıfatlarla da お o ve ご go kullanılır. Örneğin;
最近はお忙しいですか。
Saikin wa o-isogashii desu ka.
Son zamanlarda meşgul müydün? お肌がおきれいですね。
O-hada ga o-kirei desu ne.
Çok güzel bir cildin var. ご立派です。
Go-rippa desu.
Harikasın. ピアノがお上手ですね。
Piano ga o-jōzu desu ne.
Piyanoda (çalmakta) iyisin.
Saygı dilinde kibar soru zamirleri
Bazı soru zamirlerinin kibar karşılıkları vardır. Örneğin; だれ dare (kim) ve どこ doko (nere)
‘nin kibar karşılıları sırasıyla どなた donata ve どちら dochira ‘dır. Benzer şekilde どう dō
(nasıl) ‘ın karşılığı いかが ikaga (nasıl) ‘dır. Örneğin;
あの方はどなたですか。
Ano kata wa donata desu ka.
O kişi kim? どちらへいらっしゃるんですか。
Dochira e irassharu n desu ka.
Nereye gidiyorsun? アリさんはどちらからですか。
Ari-san wa dochira kara desu ka.
Ali nereli ? ご旅行はいかがでしたか。
Go-ryokō wa ikaga deshita ka.
Seyahatin nasıl geçti? コーヒーはいかがですか。
Kōhī wa ikaga desu ka.
Biraz kahveye ne dersin?